Bu yazımızda popüler astronomik olaylardan olan Ay ve Güneş tutulmalarını açıklıyoruz. Ayrıca tutulma mevsimi kavramından ve tutulma çeşitlerinden bahsediyoruz.

Güneş ve Ay Tutulmaları Nasıl ve Ne Zaman Olur?

Güneş, Dünya ve Ay üçgeninde gerçekleşen "Güneş ve Ay tutulmaları" halk arasında en çok ilgi gören astronomik olayların başında gelmektedir.  Bu yazımızda gündüz vakti Güneş'in "örtülmesi" ve havanın kararması, ya da gece Ay'ı alışık olmadığımız şekilde kırmızı gördüğümüzde gündemimize giren "tutulma nedir", "tutulmalar nasıl gelişir", "tutulmalar ne zaman olur" sorularını yanıtlayacağız.

Tutulma Nedir?

Tutulmalar çok eskiden beri bilinen gök olaylarıdır. Dünya, Ay ile birlikte Güneş çevresinde yörüngesel hareketlerini yaparken Güneş'e dönük yüzleri aydınlık, öbür yüzleri ise karanlıktır. Ay veya Dünya, Güneş’in karanlık tarafındaki uzayda birer gölge konisi oluştururlar. Bunlardan birinin gölge konisinin, diğeri üzerine düşmesi için bu üç cismin yaklaşık aynı doğrultuya gelmiş olmaları gerekir. Bu da ancak Ay'ın yeniay ve dolunay evrelerinde mümkün olur. Ay'ın yörünge düzlemi, tam olarak Dünya’nın yörünge düzlemi ile çakışık değildir ve her iki yörünge düzlemi arasında 5° lik bir açı vardır. Eğer bu açı farklılığı olmasaydı; her dolunay evresinde Ay tutulması, her yeniay evresinde de Güneş tutulması meydana gelirdi.

Tutulma terimi Dünya, Ay ve Güneş sisteminden farklı olarak bir gezegenin kendi uydusu tarafından gölgelenmesi veya bir uydunun kendi gezegeninin gölgesi altında kalması gibi başka bir takım olayları anlatmak için de kullanılabilir.

Tutulma Türleri Nelerdir?

Ay Tutulması

Dünya‘nın Ay ile Güneş arasına girerek Ay‘a gölge düşürmesine Ay tutulması denir. Bu tutulmalar sadece Ay’ın dolunay evresinde gerçekleşir. Ay tutulmasının üç türü vardır:

  • Yarı Gölgeli Ay Tutulması
  • Parçalı Ay Tutulması
  • Tam Ay Tutulması

Bu türlerden ilki yarı gölgeli ay tutulmasıdır. Bu tutulma sırasında Ay, Dünya’nın yarı gölgesine girer. Bu gölge Ay’ın yüzeyinde belli belirsiz bir şekilde göründüğünden bu tarz tutulmaların gözlemlenmesi zordur.

Ay tutulması türlerinden ikincisi olan parçalı ay tutulmasında ise Ay’ın bir kısmının Dünya’nın yarı gölgesine değil tam gölgesine girmesiyle olur. Bu durumda ay yüzeyinde fark edilebilir bir gölge oluşur ve bu tutulma çıplak gözle dahi net bir şekilde görülebilir.

Ay tutulması türlerinden üçüncüsü ve en belirgin olanı ise tam ay tutulmasıdır. Bu tutulmada Ay’ın tamamı Dünya’nın gölgesinde kalır. Bu tutulmalarda Ay, her ne kadar Dünya‘nın gölgesinde olsa da, bazı doğrudan olmayan Güneş ışınları Ay’a ulaşır. Ancak Ay‘a ulaşacak bu ışınlar hala Dünya’nın atmosferinden geçmek zorundadırlar. Bu geçiş sırasında Dünya’nın atmosferi mavi ışığın çoğunu emer. Geriye ise kırmızıya yakın koyu turuncu bir renk kalır.  Bu nedenle tam tutulmalarda Ay, kızıla bürünebilir.

Güneş Tutulması

Güneş tutulması, Ay’ın Dünya ile Güneş arasına girerek Güneş ışınlarının Dünya’ya ulaşmasını engelleyip Dünya’ya gölge düşürmesi olayıdır. Ay‘ın gölgesi tüm Dünya‘ya gölge düşürecek kadar büyük değildir. Dolayısıyla Ay’ın gölgesi, Dünya’nın belirli bir kısmına düşebilir. Aynı zamanda gölge düşen alan tutulmalar sırasında sürekli yer değiştirir. Bunun sebebi ise hem Dünya’nın hem de Ay’ın sürekli hareket halinde olmasıdır.

Tam tutulma, parçalı tutulma ve halkalı tutulma olmak üzere, üç farklı Güneş tutulması vardır. Dünya üzerinde tam gölge konisinin içinde kalan Dünya’daki gözlemciler için Ay diski, Güneşi tam olarak örter ve bir Tam Güneş tutulması yaşanır.

Yarı gölge konisi içinde kalan bölgelerde ise Parçalı Güneş tutulması izlenir.

Ay, Dünya’dan uzakta olduğu zaman tutulma durumu gerçekleşirse, koninin ancak uzantısı Dünya'ya ulaşabilir. Bu uzantı içinde kalan yerlerden, Güneş'in kenarı halka şeklinde görülür. Buna, halkalı Güneş tutulması denir.

Tutulma Mevsimi Nedir?

2020 yılında, 5 Haziran ile 5 Temmuz arasında 3 tutulma birden yaşandı. Böyle bir durum 2000 ile 2050 yılları arasında sadece 14 defa yaşanacak. İşte bu bir aylık süre içerisinde 3 tutulmanın birden yaşanması durumunda bu döneme “Tutulma Mevsimi” adı verilmektedir. 5 Haziran 2020 günü parçalı ay tutulması ile başlayan bu dönem, 21 Haziran 2020 günü halkalı güneş tutulması ile devam etti. Bu iki tutulma ülkemizden gözlemlenebilmişken üçüncü tutulma ise 5 Temmuz 2020 günü parçalı ay tutulması olarak gerçekleşti. Bu tutulma ise ülkemizden gözlemlenemedi. Bir sonraki tutulma mevsimi ise 2029 yılında gerçekleşecek.

Bir tutulmanın ortalama yaklaşık 6585 gün sonra aynı şekilde tekrar meydana geleceği Babilliler tarafından hesaplanmıştır. Bu süreye “Bir Saros Dönemi” denir. Geçmişte meydana gelen bir tutulmanın aynen tekrarı için bu gök cisimlerinin yeniden aynı konum şartlarını sağlaması gerekir.

21 Haziran 2020 tarihinde iki önemli olayı birden yaşadık. Bunlardan ilki kuzey yarım küre için yaz gün dönümünün gerçekleşmesi ve en uzun günün yaşanması oldu. İkincisi ise ülkemizden de görülebilen bir halkalı güneş tutulmasıydı.

Güneş tutulmasını izlemek için Güneş filtresi olan dürbünlerden veya teleskoplardan yararlanabilirsiniz. Biz de popüler astronomik olaylardan biri olan güneş tutulmasını gözlemleyebilmek için Uzay Kampı Türkiye’de yatılı kamp programlarında kullandığımız özel filtreli güneş teleskobumuzu kullandık ve bu muhteşem anı gözlemledik.

Çocuklar İçin Benzersiz Yaz Kampları!

Çocuklar İçin Benzersiz Yaz Kampları!

2025 Çocuklar İçin Yaz Kamplarına Kayıtlar Başladı! Türkiye'nin Eşsiz Eğitim Merkezinde 7-15 Yaş Grubu İçin Yaz Kampı Eğlencesi ve Eğitim Bir Arada!

03.10.2024
Yapay Zeka ve Uzay Keşfi

Yapay Zeka ve Uzay Keşfi

Yapay zeka, son yıllarda hızla gelişen ve pek çok sektörde derin etkiler yaratan bir teknolojidir. İnsan hayatına etkileri açısından bakıldığında, yapay zeka birçok açıdan olumlu katkılar sunmaktadır. Yapay zeka sayesinde üretilen otomasyon sistemleri ve akıllı cihazlar, insanların günlük yaşamlarını daha kolay ve konforlu hale getirmektedir.

04.04.2024
Türkiye’nin Uzaydaki Yeri: Geçmiş, Günümüz ve Gelecek

Türkiye’nin Uzaydaki Yeri: Geçmiş, Günümüz ve Gelecek

Gökyüzü, insanlık tarihinde daima bir gizem kaynağıydı. Anadolu toprakları, binlerce yıl boyunca bu gizemi gözlemleyerek, yıldızların altında birçok medeniyeti ağırladı. Günümüzde ise Türkiye, bu gizemli uzay yolculuğunda yeni bir döneme imza attı.

12.03.2024
 Türkiye’nin İlk Astronotu Alper Gezeravcı, Uzayda Bilimsel Çalışmalarla Tarih Yazdı!

Türkiye’nin İlk Astronotu Alper Gezeravcı, Uzayda Bilimsel Çalışmalarla Tarih Yazdı!

Türkiye' nin gökyüzüne uzanan hayallerine yepyeni bir boyut kazandıran bir isim: Alper Gezeravcı. Türkiye'nin ilk astronotu olarak Gezeravcı, Uluslararası Uzay İstasyonu’nda 13 bilimsel deney gerçekleştirdi. Uzayda yapılan bu deneyler, Türkiye’nin bilimsel çalışmalara katkı sağlamasının yeni bir adımı olarak öne çıkıyor.

21.02.2024
Kış Gün Dönümü: “En Karanlık Gün”

Kış Gün Dönümü: “En Karanlık Gün”

Yılın en kısa günü ve “astronomik kışın” ilk günü olma özelliği taşıyan kış gün dönümünün zamanı geldi!

21.12.2023
Üste Çık