Sizlerle son günlerde ülkemizden de gözlemlenmesiyle gündeme gelen Ay ve Güneş tutulmalarını, tutulma mevsimi kavramını ve tutulmaların çeşitlerini inceleyeceğiz.

Öncelikle Güneş, Dünya ve Ay üçgeninde gerçekleşen bu olayın detaylarına bir göz atalım.

Tutulmalar çok eskiden beri bilinen gök olaylarıdır. Dünya, Ay ile birlikte Güneş çevresinde yörüngesel hareketlerini yaparken Güneş'e dönük yüzleri aydınlık, öbür yüzleri ise karanlıktır. Ay veya Dünya, Güneş’in karanlık tarafındaki uzayda birer gölge konisi oluştururlar. Bunlardan birinin gölge konisinin, diğeri üzerine düşmesi için bu üç cismin yaklaşık aynı doğrultuya gelmiş olmaları gerekir. Bu da ancak Ay'ın yeniay ve dolunay evrelerinde mümkün olur. Ay'ın yörünge düzlemi, tam olarak Dünya’nın yörünge düzlemi ile çakışık değildir ve her iki yörünge düzlemi arasında 5° lik bir açı vardır. Eğer bu açı farklılığı olmasaydı; her dolunay evresinde Ay tutulması, her yeniay evresinde de Güneş tutulması meydana gelirdi.

Tutulma terimi Dünya, Ay ve Güneş sisteminden farklı olarak bir gezegenin kendi uydusu tarafından gölgelenmesi veya bir uydunun kendi gezegeninin gölgesi altında kalması gibi başka bir takım olayları anlatmak için de kullanılabilir.

Öncelikle 5 Haziran 2020 günü bir örneğini gördüğümüz Ay tutulmasından biraz bahsedelim. Dünya‘nın Ay ile Güneş arasına girerek Ay‘a gölge düşürmesine Ay tutulması denir. Bu tutulmalar sadece Ay’ın dolunay evresinde gerçekleşir. Ay tutulmasının üç türü vardır:

Bu türlerden ilki yarı gölgeli ay tutulmasıdır. Bu tutulma sırasında Ay, Dünya’nın yarı gölgesine girer. Bu gölge Ay’ın yüzeyinde belli belirsiz bir şekilde göründüğünden bu tarz tutulmaların gözlemlenmesi zordur.

Ay tutulması türlerinden ikincisi olan parçalı ay tutulmasında ise Ay’ın bir kısmı bu defa Dünya’nın yarı gölgesine değil tam gölgesine girer. Bu durumda ay yüzeyinde fark edilebilir bir gölge oluşur ve bu tutulma çıplak gözle dahi net bir şekilde görülebilir.

Ay tutulması türlerinden üçüncüsü ve en belirgin olanı ise tam ay tutulmasıdır. Bu tutulmada Ay’ın tamamı Dünya’nın gölgesinde kalır. Bu tutulmalarda Ay, her ne kadar Dünya‘nın gölgesinde olsa da, bazı doğrudan olmayan Güneş ışınları Ay’a ulaşır. Ancak Ay‘a ulaşacak bu ışınlar hala Dünya’nın atmosferinden geçmek zorundadırlar. Bu geçiş sırasında Dünya’nın atmosferi mavi ışığın çoğunu emer. Geriye ise kırmızıya yakın koyu turuncu bir renk kalır. Bu nedenle tam tutulmalarda Ay, kızıla bürünebilir.

Şimdide 21 haziran 2020 tarihinde bir örneğini göreceğimiz Güneş tutulmasına bir bakalım. Güneş tutulması, Ay’ın Dünya ile Güneş arasına girerek Güneş ışınlarının Dünya’ya ulaşmasını engelleyip Dünya’ya gölge düşürmesi olayıdır. Ay‘ın gölgesi tüm Dünya‘ya gölge düşürecek kadar büyük değildir. Dolayısıyla Ay’ın gölgesi, Dünya’nın belirli bir kısmına düşebilir. Aynı zamanda gölge düşen alan tutulmalar sırasında sürekli yer değiştirir. Bunun sebebi ise hem Dünya’nın hem de Ay’ın sürekli hareket halinde olmasıdır.

Tam tutulma, parçalı tutulma ve halkalı tutulma olmak üzere, üç farklı Güneş tutulması vardır. Dünya üzerinde tam gölge konisinin içinde kalan Dünya’daki gözlemciler için Ay diski, Güneşi tam olarak örter ve bir Tam Güneş tutulması yaşanır.

Yarı gölge konisi içinde kalan bölgelerde ise Parçalı Güneş tutulması izlenir.

Ay, Dünya’dan uzakta olduğu zaman tutulma durumu gerçekleşirse, koninin ancak uzantısı Dünya'ya ulaşabilir. Bu uzantı içinde kalan yerlerden, Güneş'in kenarı halka şeklinde görülür. Buna, halkalı Güneş tutulması denir.

2020 yılında, 5 Hziran ile 5 Temmuz arasında 3 tutulma birden yaşanacak. Böyle bir durum 2000 ile 2050 yılları arasında sadece 14 defa yaşanacak. İşte bu bir aylık süre içerisinde 3 tutulmanın birden yaşanması durumunda bu döneme “Tutulma Mevsimi” adı verilmektedir. 5 Haziran 2020 günü parçalı ay tutulması ile başlayan bu dönem, 21 Haziran 2020 günü halkalı güneş tutulması ile devam edecek. Bu iki tutulma ülkemizden gözlemlenebilecekken üçüncü tutulma ise 5 Temmuz 2020 günü parçalı ay tutulması olarak gerçekleşecek. Bu tutulma ise ülkemizden gözlemlenmeyecek. Bir sonraki tutulma mevsimi ise 2029 yılında gerçekleşecek.

Bir tutulmanın ortalama yaklaşık 6585 gün sonra aynı şekilde tekrar meydana geleceği Babilliler tarafından hesaplanmıştır. Bu süreye “Bir Saros Dönemi” denir. Geçmişte meydana gelen bir tutulmanın aynen tekrarı için bu gök cisimlerinin yeniden aynı konum şartlarını sağlanması gerekir.

Son olarak az önce de bahsettiğimiz gibi 21 Haziran günü 2 önemli olayı birden yaşayacağız. Bunlardan ilki kuzey yarım küre için yaz gün dönümünün gerçekleşmesi ve en uzun günün yaşanması olacak. İkincisi ise ülkemizden de görülebilecek bir halkalı güneş tutulması yaşanacak.

Tutulmayı izlemek için Güneş filtresi olan dürbünlerden veya teleskoplardan yararlanabilirsiniz. Bizler de bu muhteşem doğa olayını gözlemleyebilmek için Uzay Kampı Türkiye’de yatılı kamp programlarında kullandığımız özel filtreli güneş teleskobumuzu kullanacak ve bu muhteşem anı gözlemleyeceğiz.

Bu ve buna benzer konuların devamına ulaşmak için youtube kanalımıza abone olmayı ve instagram twitter ve facebook gibi sosyal medya hesaplarımızdan bizleri takip etmeyi unutmayınız. Aşağıdaki linklerden bu yazıyı paylaşabilir, arkadaşlarınızı da eğitim videolarımızla ilgili olarak bilgilendirerek bu harika bilgilerin daha çok kişiye ulaşmasını sağlayabilirsiniz! Ayrıca henüz izlemediyseniz, "Starlink, SpaceX ve Elon Musk!" videomuza göz atabilirsiniz.