Güneş sistemimiz gerçekten büyüleyici bir yer! Uzayda dolaşan çok sayıda kaya parçacıkları vardır. Her gün bunlardan yaklaşık 100 tonu Dünya’ya düşer ve atmosferin üst katmanlarında yanarken muhteşem bir ışık gösterisi sergiler.

Yılın Görkemli Gökyüzü Gösterilerinden Biri: Leonid Meteor Yağmuru

Her yıl meteor yağmurları amatör astronomlar için görsel bir şölen sunuyor. Eğer ışık kirliliğinden uzak, açık bir gökyüzüne bakıyorsanız; gökyüzünde “kayan bir yıldız” görecek kadar şanslı olabilirsiniz. Peki bu kayan gök cisimlerinin ne olduğunu biliyor musunuz? Bu yazımızda kuyruklu yıldızlar, asteroitler, meteoroidler, meteorlar ve meteoritler gibi farklı isimlerle adlandırılan gök cisimlerine ve aralarındaki farklara değineceğiz.

Kuyruklu Yıldız

Yaklaşık 1 km ile 20 km arasında değişen büyüklüklerde olan ve “kirli kartopu” olarak da adlandırılan kuyruklu yıldızlar; Güneş’in etrafındaki yörüngelerde dolanan buz, kaya ve tozlardan oluşan toplardır. Gökbilimciler; kuyruklu yıldızların, Güneş sisteminin en dış alanları olan Kuiper Kuşağı* ve Oort Bulutu’nda** bulunduğuna ve Güneş sisteminin erken oluşumundan artan kalıntılar olduğuna inanırlar. Bu iki alan; metan, amonyak, nitrojen gibi donmuş gazlar, kaya ve tozla karışmış sudan oluşan buz kütlelerinden meydana gelmektedir.

Bazen bir kuyruklu yıldızın yörüngesi, başka bir büyük gök cisminin çekim etkisiyle veya başka bir cisimle doğrudan çarpışmasıyla değişebilir. Kuyruklu yıldızlar Güneş’e yaklaştıkça ısınır ve kuyruklu yıldızın yapısında bulunan buz, buharlaşarak çekirdeğin etrafında “koma” adı verilen bir bulut haline gelir.

Kuyruklu yıldızlar, yörüngelerinin 200 yıldan uzun olup olmamasına bağlı olarak uzun dönemli veya kısa dönemli olarak sınıflandırılabilir.

*Kuiper Kuşağı: Asteroit Kuşağı’na benzer şekilde Kuiper Kuşağı, Güneş sisteminin erken dönemlerinden kalan “artıkların” bulunduğu bir bölgedir.

** Oort Bulutu: Güneş sistemimizin en uzak bölgesidir. Gezegenlerin yörüngelerinden ve çoğunlukla Güneş'in etrafındaki aynı düz diskte yer alan Kuiper Kuşağı'ndan farklı olarak, Oort Bulutu’nun Güneş sisteminin geri kalanını çevreleyen dev bir küresel kabuk olduğuna inanılır.

Hem Oort Bulutu hem de Kuiper Kuşağı'nın kuyruklu yıldızların kaynağı olduğu düşünülmektedir.

Asteroit

Asteroitlerin çoğu, Asteroit Kuşağı adı verilen Mars ve Jüpiter arasındaki bölgede bulunur. Boyutları 10 metreden 1000 kilometre genişliğe kadar değişir. 960 km genişliğinde olan Ceres, şimdiye kadar tespit edilen asteroitler arasında en büyüğüdür. Asteroitlerin 4.6 milyar yıl önce oluşan Güneş sisteminden artakalan gök cisimleri olduğu düşünülmektedir. Jüpiter'in güçlü çekimi nedeniyle bir araya gelip bir gezegen oluşturamamış bu kaya ve metal parçalarından oluşan yığınlar, bir tür "Güneş hurdalığı" oluşturmuştur. Gezegen olamayan bu küçük gök cisimleri; birbirleriyle çarpışarak parçalanmış, daha küçük gök cisimlerine dönüşmüş ve bugün görülen asteroitleri oluşturmuştur.

Asteroitlerin Dünya'ya krater oluşturacak kadar büyük bir hızla düşmesi nadiren gerçekleşir. Meksika'daki Yucatan Yarımadası'na çarparak Chicxulub kraterinin oluşmasına neden olan asteroit, dinozorların neslinin tükenmesine neden olmuştur.  Bu çarpmanın oluşturduğu devasa etki; küresel tsunamiler, depremler ve volkanik patlamaları tetiklemiş; ortaya çıkan toz ve gaz, Güneş ışınlarının Dünya’ya gelmesini engellemiş ve Dünya’yı bir mini buz çağına sürüklemiştir.

Asteriot Kuşağı dışında Güneş sisteminin sonunda bulunan Kuiper Kuşağı’nda da binlerce hatta milyonlarca asteroidin olduğu bilinmektedir. Asteroitlerin Güneş etrafında dolandığı göz önünde bulundurularak; herhangi bir asteroidin, Dünya’mıza çarpacağı haberi dönem dönem manşetlerde olsa da; Dünya'yı öngörülebilir gelecekte tehdit ettiğini bildiğimiz bir gök cismi henüz bulunamamıştır.

Gök taşları evrenin oluşumu ile ilgili sırları da barındırabilir. Geçmişten günümüze hep bir merak konusu olan gök taşları, çoğu zaman Dünya atmosferinden geçmezlerse yanarak iz bırakmayacakları için çıplak gözle gözlenemez.

Meteoroid, Meteor, Meteorit

10 metrelik asteroitlerden daha küçük uzay kalıntılarına “meteoroid” denir. Genellikle çarpışan asteroit parçaları ya da bir kuyruklu yıldızdan kalan enkaz parçaları olan meteoroidler, bir kum tanesi kadar küçük olabilirler.

Bir meteoroid, Dünya atmosferine girdiğinde yanmaya başlar ve Dünya'ya doğru hareketi sırasında karşılaştığı hava direnci nedeniyle göz kamaştırıcı bir ışık izi oluşturur. Buna “meteor” denir. İşte birçok insanın dilek tuttuğu ve halk arasında “yıldız kayması” olarak da bilinen bu olay; aslında meteorun atmosferden içeri girmesi, hızlıca yanması ve gözden kaybolması durumudur.

Bir meteor, atmosferdeki yolculuğu sırasında sürtünmeden dolayı yanarken üst katmanlarda kaybolmayarak yere kadar ulaşabildiğinde; Dünya'nın yüzeyine genellikle bir çakıl taşı büyüklüğünde çarpar. Bu kalıntıya ise “meteorit” denir.

Tespit edilemeyecek kadar küçük olan meteoritler, yüksek hızla seyahat ettiklerinden ve bir uyarı olmadan geldiğinden tehlikeli olabilirler.

Eğer meteorit çok büyükse, etkileri yıkıcı olabilir. Her ne kadar uydumuz Ay ve diğer karasal gezegenlerde (Mars gibi) gördüğümüz, çarpma sonucu oluşmuş kraterlerin benzerleri; Dünya üzerinde bulunsa da yapısal olarak ormanların, denizlerin veya göllerin bu kraterleri örtmesinden dolayı birçoğu şu anda görünmez haldedir. Şimdiye kadar bulunan en büyük meteorit; 80 bin yıl önce Namibya’ya düşen, 3 metre genişliğinde ve 66 tonluk tablet şeklindeki bir göktaşı olan Hoba’dır.

Meteor Yağmuru

Bu yazısıyı yazdığımız Kasım ayında ise bizleri bir meteor yağmuru bekliyor. Dünya'ya doğru bir mermiden tam 32 kat daha hızlı düşerek, Güneş sisteminin bir parçası olduğumuzu hatırlatan meteor yağmurları; yüzyıllardır mistik bir şekilde bizi büyülüyor. Peki bu meteor yağmurları tam olarak nedir?

Meteor yağmurları nereden gelirler, insanlar için tehlikeli midir?

Meteor yağmurları; Dünya'nın yörüngesi, bir kuyruklu yıldızın yörüngesi ile kesiştiğinde meydana gelir. Kuyruklu yıldızlar seyahat ederken; arkalarında çoğu zaman çakıl taşı veya kum taneleri, bazen de büyük kayalıklar bırakırlar. Dünya her yıl “meteoroid akarsuları” olarak bilinen bu "enkazın" içinden geçer. Dünya atmosferinde hızla ilerleyen bu enkaz, hava parçacıklarıyla sürtünme yaratır ve büyük miktarda ısı üretir. Enkazı oluşturan meteorlar, “saçılma noktası (radyant)” adı verilen bir noktadan saçılıyormuş gibi gözükür. Bu çıkış noktasında ya da yakınında yer alan takımyıldız, meteor yağmuruna adını verir.

Her yıl Kasım ayının ortasında, yılın en hızlı ve büyük meteor yağmurlarından biri olan Leonid-Aslan meteor yağmuru; kayan yıldızlarıyla gökyüzünü aydınlatır. Gökyüzünde meteorların ortaya çıktığı nokta; Aslan takımyıldızında yer aldığından, meteor yağmuru “Leonid” olarak adlandırılır. Genellikle 17 veya 18 Kasım tarihlerinde zirveye ulaşan Leonid meteor yağmuru, Dünya 55P / Tempel-Tutte kuyruklu yıldızının yörüngesinde bıraktığı toz ve enkazdan geçtiği sırada meydana gelmektedir. Kuyruklu yıldız, Güneş'in etrafındaki dolanımını yaklaşık 33 yılda tamamlamaktadır.

Kuyruklu yıldızdan kalan tüm toz ve kaya parçacıkları Dünya'nın atmosferinde yanarken, gökyüzünde hızla akan parlak çizgiler yaratır. Leonid meteorları saatte yaklaşık 295 bin km hızla, neredeyse saniyede 72 km gidebilir.

Leonid meteor yağmurunda saatte yaklaşık 10-15 kayan yıldızla bir gökyüzü şöleni yaşanır. Leonid meteor yağmurunda tarihte birçok kez farklı zamanlarda meteor sayısı bakımından ilginç patlamalar yaşanmıştır. Bazı kaynaklara göre saatte 100 bine ulaşan meteor sayısı ile 1833 yılında yaşanan meteor yağmuru “gökten yıldızların düştüğü gece” olarak tanımlanmıştır. Her 33 yılda bir, bu gibi bir patlama yaşanabilir. Bunun gibi bir sonraki Leonid meteor yağmuru gösterisininin 2034 yılında gerçekleşmesi tahmin ediliyor.

Bir meteor yağmurunu izlemek için herhangi bir özel ekipmana ihtiyacınız yok, ihtiyacınız olan tek şey açık bir gökyüzü!

Şehir ışıklarından uzakta bir izleme noktası bulun. Gözünüzün karanlığa alışması 15 ila 20 dakika sürebilir. Hava koşullarına göre giyinmeyi ihmal etmeyin. İzleme noktanızı bulduğunuzda, yere uzanın ve Aslan takımyıldızına doğru bakın. (Aslan takımyıldızının konumunu telefonunuza indirdiğiniz bir uygulama ya da gök atlası yardımıyla da bulabilirsiniz.)

İyi seyirler :)

Türkiye’nin Uzaydaki Yeri: Geçmiş, Günümüz ve Gelecek

Türkiye’nin Uzaydaki Yeri: Geçmiş, Günümüz ve Gelecek

Gökyüzü, insanlık tarihinde daima bir gizem kaynağıydı. Anadolu toprakları, binlerce yıl boyunca bu gizemi gözlemleyerek, yıldızların altında birçok medeniyeti ağırladı. Günümüzde ise Türkiye, bu gizemli uzay yolculuğunda yeni bir döneme imza attı.

12.03.2024
Devamı
Çocuklar İçin Benzersiz Yaz Kampları!

Çocuklar İçin Benzersiz Yaz Kampları!

2024 Çocuklar İçin Yaz Kamplarına Kayıtlar Başladı! Türkiye'nin Eşsiz Eğitim Merkezinde 7-15 Yaş Grubu İçin Yaz Kampı Eğlencesi ve Eğitim Bir Arada!

15.12.2023
Devamı
Kış Gün Dönümü: “En Karanlık Gün”

Kış Gün Dönümü: “En Karanlık Gün”

Yılın en kısa günü ve “astronomik kışın” ilk günü olma özelliği taşıyan kış gün dönümünün zamanı geldi!

21.12.2023
Devamı
Güneş Sisteminde Bir Tatile Ne Dersiniz?

Güneş Sisteminde Bir Tatile Ne Dersiniz?

Merhaba, geleceğin uzay kaşifleri! Güneş sistemi boyunca müthiş gerçekler ve harika karşılaştırmalarla canlanan gezegenlerle dolu, bu dünya dışı yolculuğa hazır olun.

18.07.2023
Devamı
Astronotlar Neden Uzay Giysisi Giyerler?

Astronotlar Neden Uzay Giysisi Giyerler?

Astronotlar Neden Uzay Giysisi Giyerler? Uzay ortamı insanlar için tehlikeli midir? Bu yazımızda astronot kıyafetlerini inceledik.

13.09.2020
Devamı
BU YAZ UZAYI KEŞFEDİN!
Üste Çık